Transmisja wizerunku ucznia przez kamerkę internetową podczas lekcji przeprowadzanej w sposób zdalny oraz prawa i obowiązki z tym związane

Pandemia COVID-19 doprowadziła do zamknięcia szkół i przejścia na tzw. nauczanie zdalne. Najpopularniejszą metodą realizacji nauczania zdalnego jest prowadzenie lekcji na odległość za pomocą komputerów wyposażonych w łącze internetowe oraz kamerkę, przy czym komunikacja za pomocą kamerek następuje zazwyczaj w dwie strony, co oznacza, że nie tylko nauczyciel może komunikować się z uczniami, ale także uczniowie z nauczycielem. Powstaje w tym kontekście pytanie jakie prawa i obowiązki mają w związku z tym uczniowie, ich rodzice oraz sama szkoła.

Zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19:

§ 2 Zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość mogą być realizowane w szczególności: 3) z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej zapewniających wymianę informacji między nauczycielem, uczniem lub rodzicem;

W związku z tym to czy uczniowie komunikują się z nauczycielem za pośrednictwem kamerek, mikrofonów czy czatu nie jest zależne od zgody rodzica ani nawet zgody samych uczniów. Zależy to od dyrektora szkoły i nauczycieli, co wynika z § 1 ust. 1 pkt 2 przywołanego wyżej rozporządzenia:

§ 1 1. W okresie ograniczenia funkcjonowania jednostki systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 dyrektor jednostki systemu oświaty odpowiada za organizację realizacji zadań tej jednostki, w tym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu realizacji tych zajęć, w szczególności: 2) ustala, we współpracy z nauczycielami, technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do realizacji zajęć.

Wszelkie zatem próby wymuszania podpisania zgód przez rodziców lub uczniów na prowadzenie lekcji zdalnych są bezpodstawne i bezprawne, ponieważ szkoła nie potrzebuje tego typu zgód na prowadzenie lekcji on-line. Nawet zatem, jeżeli uczniowie/rodzice nie podpiszą takich zgód, to nie wpłynie to na możliwość organizacji lekcji. W tym kontekście jedynie na marginesie wspomnieć należy, że nawet gdyby było inaczej, to zgoda na przetwarzanie danych osobowych dla swej skuteczności musi być dobrowolna (a nie wymuszona), co wynika z art. 4 pkt 11 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, dalej: RODO).

Niezależnie jednak od powyższego, na szkole ciążą pewne obowiązki związane z przetwarzaniem danych uczniów w postaci ich wizerunku podczas lekcji prowadzonej zdalnie. Obowiązki te wynikają z RODO. Podstawa prawna przetwarzania danych to w tym wypadku art. 6 ust. 1 lit. c RODO, zgodnie, z którym:

Przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie w przypadkach, gdy – i w takim zakresie, w jakim – spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków: c) przetwarzanie jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze

W tym bowiem wypadku chodzi o obowiązek prawny szkoły, jakim jest zapewnienie uczniom realizacji prawa do nauki w czasie pandemii, który to obowiązek wynika z przywołanego na wstępie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. Podstawowym obowiązkiem dyrektora szkoły wobec uczniów oraz rodziców uczniów niepełnoletnich w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych ucznia w postaci jego wizerunku jest zaś obowiązek informacyjny, czyli poinformowanie o:

• tożsamości i danych kontaktowych administratora, czyli dyrektora szkoły;
• danych kontaktowych inspektora ochrony danych szkoły, gdy został powołany;
• celach przetwarzania danych osobowych oraz podstawie prawnej ich przetwarzania;
• odbiorcach danych osobowych w postaci wizerunku lub o kategoriach odbiorców;
• okresie, przez który dane osobowe będą przechowywane, a gdy nie jest to możliwe, kryteriach ustalania tego okresu;
• prawie do żądania od dyrektora szkoły dostępu do danych osobowych dotyczących ucznia, 
• prawie wniesienia skargi do organu nadzorczego;
• tym, czy podanie danych osobowych jest wymogiem ustawowym oraz czy osoba, której dane dotyczą, jest zobowiązana do ich podania i jakie są ewentualne konsekwencje niepodania danych.

Wynika to z art. 13 ust. 1 i 2 RODO, przy czym nie dotyczy to wypadków, gdy – i w zakresie, w jakim – uczniowie lub rodzice uczniów niepełnoletnich, dysponują już tymi informacjami. Powyższe informacje mogą być np. zamieszczone na stronie internetowej szkoły, rozesłane przez e-mail lub dziennik elektroniczny lub w jakikolwiek inny skuteczny sposób dostarczone uczniom lub rodzicom uczniów niepełnoletnich.

Sytuacja wygląda odmiennie, jeżeli chodzi o nagrywanie wizerunku uczniów przez nauczycieli. Trzeba powiedzieć jasno, że nie ma dla takiego postępowania żadnych podstaw prawnych. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 nie daje możliwości nagrywania lekcji (wszak prawodawca mówi w nim jedynie o komunikowaniu się, a nie archiwizowaniu tego komunikowania). Podstawy do nagrywania lekcji nie zawierają również inne przepisy np. RODO. Tak samo zatem jak na lekcji przeprowadzanej stacjonarnie szkoła nie nagrywa jej przebiegu, tak i w tym wypadku nie powinno to mieć miejsca. Nagrywanie lekcji przez szkołę będzie zatem naruszeniem przepisów RODO, na które służy skarga do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Autor grafiki: Kacper Szewczyk