Zgodnie z art. 99 ust. 3 ustawy Prawo oświatowe statut może określać zasady ubierania się uczniów na terenie szkoły. Pojęcia „ubierania się” nie można interpretować jednak rozszerzająco i rozumieć pod nim również „wyglądu ucznia”. Podkreślone zostało to w uzasadnieniu do projektu ustawy, w którym projektodawca wskazał, że w zapisie dotyczącym przestrzegania zasad ubierania się uczniów na terenie szkoły zrezygnowano z wyrażenia dotyczącego dbania o schludny wygląd, kierując się zgłaszanymi w tej kwestii przez uczniów, rodziców i nauczycieli wątpliwościami dotyczącymi zakresu pojęcia „schludny”, jako bardzo szeroko rozumiany i nieprecyzyjny. Jasno więc podkreślono, że statuty szkół po wejściu w życie ww. ustawy nie mogą już określać zasad wyglądu uczniów. Ponadto, regulacje statutowe o zakazie makijażu są w jaskrawy sposób sprzeczne z szeregiem praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji RP, w tym przede wszystkim z art. 47, art. 54 ust. 1 i art. 73 Konstytucji RP. Art. 99 pkt 3 u.p.o. nie daje zaś żadnych uprawnień do regulowania wyglądu uczniów innego niż ubiór (takiego jak np. makijaż, kolor włosów czy paznokci).

Interwencja BY-4/2022

W 2022 roku przeanalizowaliśmy statuty wybranych szkół z województwa kujawsko-pomorskiego, pod kątem istnienia w nich regulacji odnoszących się do stosowania makijażu. Sprawdzone zostały szkoły podstawowe z Włocławka oraz większość szkół ponadpodstawowych z obszaru całego województwa. Jak wynika z naszych ustaleń, większość szkół nie zawiera w swoich statutach regulacji dot. makijażu.

W lipcu 2022 roku wysłaliśmy do dyrektorów 9 szkół, których regulacje statutowe wzbudziły nasze zaniepokojenie, wnioski o udostępnienie informacji publicznej, pytając:

1. Czy przepis statutu szkoły, zakazujący stosowania makijażu, dotyczy także stosowania dermokosmetyków zmieniających naturalny kolor twarzy? Przykładowe dermokosmetyki:
   – Bioliq Specialist Niedoskonałości – Serum punktowe z korektorem, opis producenta: „Serum punktowe z korektorem redukuje miejscowe niedoskonałości skóry (wypryski, krostki) i jednocześnie zapewnia naturalny efekt tonujący i matujący, zmniejszając ich widoczność. Połączenie kwasu oleanowego, kwasu NDGA oraz żelu osmotycznego normalizuje wydzielanie sebum, a kwasy salicylowy i glikolowy łagodnie złuszczają, poprawiając strukturę i jakość skóry. Dodatkowo żel aloesowy łagodzi podrażnienia i zaczerwienienia.”
   – Tołpa Sebio Bb – matujący krem korygujący, opis producenta: „Natychmiast poprawia wygląd skóry maskując niedoskonałości i eliminując błyszczenie. Jednocześnie działa antybakteryjnie i redukuje zmiany trądzikowe. Przeciwdziała powstawaniu grudek, krostek i zaskórników. Nie obciąża skóry i nie zatyka porów. Zapewnia długotrwały efekt kryjący. Skóra jest jednolita, matowa i gładka, a niedoskonałości mniej widoczne.”
2. Jeżeli odpowiedź na pytanie nr 1 jest przecząca:
   a) Czy konieczne jest przedstawienie recepty lub zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego zasadność korzystania z dermokosmetyków?
   b) Czy rozróżnia się sytuację prawną kobiet i mężczyzn? Jeżeli tak, jakie są różnice stosowania prawa względem obu płci?
   c) W jaki sposób nauczyciele weryfikują czy użyty przez ucznia kosmetyk jest dopuszczalnym dermokosmetykiem, czy też zakazanym standardowym makijażem?
   d) Czy uczniowie są poinformowani, że użycie dermokosmetyków nie stanowi naruszenia przepisów statutu szkoły? Jeżeli tak, w jaki sposób?
3. Jeżeli odpowiedź na pytanie nr 1 jest twierdząca:
   a) Czy nauczyciel może nakazać uczniowi zmycie dermokosmetyku? Czy podobny nakaz może dotyczyć standardowego makijażu?
   b) Czy rozróżnia się sytuację prawną kobiet i mężczyzn? Jeżeli tak, jakie są różnice stosowania prawa względem obu płci?
4. Ile przypadków naruszeń przez uczniów zakazu stosowania makijażu szkoła odnotowała w roku szkolnym 2021/2022? Ile tych przypadków było związanych z użyciem dermokosmetyków? Jakie działania zostały podjęte w związku z naruszeniami?

Chcieliśmy tym samym sprawdzić między innymi, czy szkoły rozróżniają stosowanie makijażu od używania dermokosmetyków (np. przez uczniów z trądzikiem), a jeżeli tak, to w jaki sposób.

Odpowiedzi szkół

Szkoła Podstawowa nr 3 we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „W szkole zabrania się: noszenia makijażu i malowania paznokci i włosów” (§ 97 ust. 2 pkt 1)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „[regulacja statutowa] dotyczy wszystkich uczniów bez względu na płeć. Zapis ten nie różnicuje makijażu w tym stosowania dermokosmetyków. Zapisy statutu nie przewidują również nakazu zmywania makijażu w szkole i nauczyciele nie stosują takiej praktyki. Jeśli by wystąpiła sytuacja, w której uczeń stosowałby dermokosmetyki w celach leczniczych to oczywiste jest, że poinformowany przez rodziców o tym fakcie wychowawca klasy traktowałby taką okoliczność jak każdą inną procedurę medyczną lub farmakologiczną u ucznia. W ubiegłym roku szkolnym ani w latach poprzednich szkoła nie odnotowała przypadków interwencji wychowawców z uwagi na ww. zapisy statutowe dotyczące makijażu u uczniów w tym stosowania przez nich dermokosmetyków.” (pisownia oryginalna)
• Podsumowanie: W przypadku stosowania dermokosmetyków, rodzic ucznia musiałby poinformować o tym fakcie wychowawcę klasy.
• Szkole przekazano opinię prawną na temat przepisów statutowych odnoszących się do wyglądu uczniów. Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, zmiany nie zostały wprowadzone.

Szkoła Podstawowa nr 7 we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „[Uczeń] dba o swój wygląd (ma czyste i schludne ubranie, nie eksponuje intymnych części ciała, brak makijażu, malowania włosów i paznokci).„ (§ 84, kryteria na oceny zachowania)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „Przepisy statutowe nie dotyczą stosowania dermokosmetyków zmieniających naturalny kolor twarzy. Nie wymagane są żaswiadczenia potwierdzające zasadność stosowania dermokosmetyków. Nie rozróżnia się sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn. Nauczyciele weryfikują używanie dermokosmetyków na podstawie oświadczenia rodziców. Wychowawcy informują uczniów o zasadach dotyczących stosowania dermokosmetyków.” Dalej, odnośnie przestrzegania zakazu: „Dwie uczennice wielokrotnie naruszały przepisy statutowe dotyczące ostroje makijażu oczu (nie dotyczy dermoskometyków). Rodzice uczennic zostali informowani o karach statutowych przewidzianych za niestosowanie się do obowiązujących w szkole zasad.”
• Podsumowanie: W przypadku stosowania dermokosmetyków, rodzic ucznia musiałby poinformować o tym fakcie nauczycieli. Szkoła stosuje kary za naruszenie zakazu makijażu.
• Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Szkoła Podstawowa nr 10 we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „[Wygląd ucznia:] ozdoby: w szkole uczniowie nie noszą biżuterii (dopuszczalny jest łańcuszek, mała zawieszka lub medalik, a w przypadku dziewcząt małe kolczyki w uszach), dziewczęta nie robią makijażu, nie malują paznokci w jaskrawych, czarnych kolorach (paznokcie winny być czyste i krótko przycięte, bez sztucznych doklejeń), chłopcy nie noszą biżuterii, uczniowie nie mają tatuaży, zabrania się na terenie szkoły noszenia na głowach kapturów lub innych nakryć głowy” (§ 55 ust. 2 pkt 2)
• Odpowiedź na nasz wniosek: Pierwsza, niepodpisana odpowiedź: „Nie jest to żaden sposób rozgraniczone z używaniem czy to zwykłych kosmetyków czy dermokosmetyków, Statut szkoły nie opisuje tego szczegółowo.” Po naszym ponagleniu dyrektor szkoły doprecyzowała m.in., że nauczyciele nie sprawdzają czy uczniowie stosują zwykły makijaż, czy dermokosmetyki; nie odnotowano także naruszeń zakazu stosowania makijażu.
• Podsumowanie: Statut przewiduje zakaz makijażu dla dziewcząt, nie wspominając nic o chłopcach. Natomiast z odpowiedzi dyrektor szkoły wynika, że jest to prawdopodobnie niestosowana regulacja, zatem niejasne jest, dlaczego pozostaje w statucie. Brak jednoznaczenia stanowiska nt. korzystania z dermokosmetyków.
• Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Szkoła Podstawowa nr 12 we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „W szkole zabrania się: noszenia makijażu i malowania paznokci” (§ 11 ust. 4 pkt 1)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „Statut nie zakazuje stosowania dermokosmetyków. Nie jest potrzebne przedstawianie żadnych recept ani zaświadczeń od lekarza. Nie rozróżniamy sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn. Weryfikujemy użyty kosmetyk poprzez rozmowę z uczniem lub rodzicem. […] W roku szkolnym 2021/2022 odnotowano 7 przypadków naruszeń zakazu stosowania makijażu. Nie było ani jednego przypadku związanego z użyciem dermokosmetyków. Nauczyciele prosili ucznia bądź uczennicę o zmycie makijażu.”
• Podsumowanie: Konieczne jest przeprowadzenie kontroli przez odpowiednie organy i sprawdzenie, na jakiej podstawie i w jaki sposób nauczyciele prosili uczniów lub uczennice o zmycie makijażu. Należy szczegółowo zweryfikować, czy w ramach tej „prośby” nie doszło do naruszenia godności uczniów lub uczennic. Uczniowie mają jednak prawo korzystać z dermokosmetyków.
• Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Szkoła Podstawowa nr 23 we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „[…] zabrania się farbowania włosów, noszenia dredów i wygolonych fryzur oraz stosowania makijażu i malowania paznokci […]” (§ 71 ust. 2 pkt 2 lit. d tiret pierwsze)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „[…] Szkoła […] zapewnia równe traktowanie uczniów i uczennic. Nauczyciele nie weryfikują rodzaju kosmetyków jedynie zwracają uwagę jeśli makijaż jest zbyt rażący. Nie ma w statucie informacji o zabranianiu stosowania dermokosmetyków, a więc nie ma potrzeby informowania uczniów o tym, że nie stanowi to naruszenia przepisów statutu szkoły. Zdarzają się nieliczne naruszenia, nie miały związku z użyciem dermokosmetyków, nauczyciel przeprowadza indywidualną rozmowę z uczniem nie naruszając jego dóbr osobistych.”
• Podsumowanie: Brak informacji, jaki makijaż można uznać za „zbyt rażący”. Z zadowoleniem należy jednak przyjąć oświadczenie dyrektora, że szkoła dba o to, aby nie naruszać dóbr osobistych uczniów – nie zmienia to jednak faktu, że sam przepis statutu stanowi naruszenie prawa. Uczniowie mają prawo korzystać z dermokosmetyków.
• Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Zespół Szkół Muzycznych we Włocławku

• Treść postanowienia statutu szkoły: „Nie dopuszcza się podczas pobytu ucznia w szkole: makijażu (dopuszczalne jest używanie jedynie kosmetyków korygujących i maskujących np. zmiany skórne)” (§ 506 ust. 3)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „[…] uczeń nie jest zobowiązany aby przedstawić zaświadczenie lekarskie o konieczności stosowania kosmetyków korygujących, zapis w statucie dotyczy w równym stopniu dziewcząt oraz chłopców, w celu weryfikacji konieczności stosowania kosmetyków korygujących i maskujących wystarczającym dla nauczyciela jest wyjaśnienie ustne ucznia, […] w roku szkolnym 2021/2022 w szkole nie odnotowano naruszeń zakazu stosowania makijażu, jak również w szkole nigdy nie doszło do sytuacji, w której uczniowi nakazano zmyć makijaż”
• Podsumowanie: Statut szkoły wprost stanowi, że regulacje dot. makijażu nie dotyczą dermokosmetyków, czego Stowarzyszenie nie dostrzegło w statucie jakiejkolwiek innej szkoły w Polsce ws. której podejmowano interwencję z zakresu nadmiernej ingerencji regulacji statutowych w wygląd uczniów.
• Według statutu szkoły dostępnego w BIP szkoły, żadne zmiany w tym zakresie nie zostały wprowadzone, mimo nowelizacji statutu po naszym zapytaniu.

VIII Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy

• Treść postanowienia statutu szkoły: „[Uczeń klasy mundurowej zobowiązany jest dbać o estetyczny wygląd zewnętrzny, w tym:] brak ekscentrycznego upiększania ciała (widoczny makijaż, paznokcie i włosy w nienaturalnej kolorystyce, tatuaże skóry)” (§ 6 regulaminu klasy z edukacją wojskową, załącznik do statutu); „Niedozwolone jest: stosowanie zbyt ostrego makijażu […]” (pkt 3 kanonu stroju ucznia, załącznik do statutu)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „[…] Statut Szkoły nie zakazuje stosowania makijażu, a jedynie stosowanie zbyt ostrego makijażu. Nie ma w nim informacji dotyczących dermokosmetyków. W roku szkolnym 202[1]/2022 nie było przypadków naruszeń przez uczniów zakazu stosowania zbyt ostrego makijażu”
• Podsumowanie: Brak informacji, jaki makijaż można uznać za „zbyt ostry”. Uczniowie mają prawo korzystać z dermokosmetyków.
• Według statutu szkoły dostępnego na stronie internetowej szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Zespół Szkół Towarzystwa Salezjańskiego w Aleksandrowie Kujawskim

• Treść postanowienia statutu szkoły: „[Ucznia obowiązuje absolutny zakaz:] stosowania wyzywającego makijażu (jaskrawego)” (pkt 5 ppkt 7 praw i obowiązków ucznia, załącznika do statutu)
• Odpowiedź na nasz wniosek: „Przepis statutu szkoły […] nie niesie za sobą zakazu stosowania dermokosmetyków. […] W związku z powyższym nie ma konieczności przedstawiania zaświadczenia lekarskiego ani recepty. Również w sytuacji stosowania dermokosmetyków, jako leków nie stosuje się rozróżnienia między kobietą a mężczyzną. Jak do tej pory nie było konieczności weryfikowania przez nauczycieli stosowania kosmetyków czy też dermokosmetyków, gdyż nie było w tym względzie naruszeń z strony uczniów.”
• Podsumowanie: Brak informacji, jaki makijaż można uznać za „wyzywający” lub „jaskrawy”. Uczniowie mają prawo korzystać z dermokosmetyków.
• Według statutu szkoły dostępnego na stronie internetowej szkoły, żadne zmiany nie zostały wprowadzone.

Szkoła Podstawowa nr 2 we Włocławku

W międzyczasie jedna ze sprawdzanych szkół, Szkoła Podstawowa nr 2 we Włocławku, usunęła przepis statutu dot. makijażu. Odpowiedź na nasz wniosek o udostępnienie informacji publicznej również nie budzi kontrowersji, a zatem odstąpiono od jej przytaczania.

Podsumowanie analizy

Do analizy wybrano 9 szkół, w których statutach zawarte były regulacje odnoszące się do zakazu makijażu. Do czasu przeprowadzenia monitoringu ewentualnych zmian w styczniu 2023 roku, jedna ze szkół usunęła ze swojego statutu kwestionowane regulacje. W pozostałych obowiązuje nadal całkowity lub częściowy zakaz.

Na podstawie przeprowadzonych przez nas interwencji można stwierdzić, że szkoły nie mają wiedzy w dwóch zakresach – w zakresie prawa oraz samopoczucia swoich własnych uczniów. Wielu z nich używa kosmetyków aby wyglądać i czuć się lepiej. Młodzi ludzie często miewają problemy z samooceną m.in. z powodu trądziku lub innych dolegliwości skórnych związanych z okresem dojrzewania. To zupełnie naturalne, że chcemy prezentować się jak najlepiej i w czasie lekcji nie przejmować się pryszczami.

Oczywiście, niektórzy mogą stwierdzić, że takie kwestie są całkowicie trywialne i należy zajmować się ważniejszymi problemami w szkolnych statutach. Jako Stowarzyszenie chcemy jednak poruszać sprawy bliskie uczniom; każda bowiem sytuacja, w której uczeń (bez rozróżnienia na płeć!) otrzymuje nakaz zmycia makijażu lub ponosi konsekwencje w związku z nim jest nie tylko niedopuszczalna, ale właściwie niepotrzebna. Poza maskowaniem niedoskonałości, wielu nastolatków wykorzystuje makijaż jako jeden ze sposobów wyrażania siebie co jest bardzo ważne w okresie formującej się osobowości. To wszystko jest tylko jednak komentarzem do faktu, że istniejące postanowienia są niezgodne z prawem. Mamy więc nadzieję, że wkrótce dojdzie do stosownych zmian w skontrolowanych statutach.

---

Zdjęcie w tle: Kelly Sikkema/Unsplash.

---